Vanmorgen las ik in trouw een artikel van Maaike van Houten met als titel:  ‘De burger is niet zo zelfredzaam’. Het artikel is gebaseerd op een onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam naar de gevolgen van de veranderingen in de langdurige zorg. Uit het onderzoek blijkt dat van de politiek in Den Haag tot aan de cliënt aan de keukentafel en van de professional in de instellingen tot aan de hulpverleners in de wijkteams iedereen het er over eens is dat mensen zelfredzaam moeten zijn of worden.
In de praktijk treffen de onderzoekers, een team van sociale wetenschappers, zorgprofessionals aan die niet handelen naar hun ideaal. Wanneer juist de niet zelfredzame burger aanklopt krijgen zorgprofessionals het niet voor elkaar om deze zorgvrager aan te spreken op zijn zelfredzaamheid en ontzien ze de zorgvrager en zijn naasten.

Tegelijkertijd waarschuwt één van de onderzoekers Femianne Bredewold dat ‘het streven naar zelfredzaamheid schadelijke effecten kan hebben. Sommige mensen hebben gewoon hulp nodig.’ Ik zou dat nog wel sterker willen stellen. Mensen hebben allemaal hulp nodig. Wanneer je naar mensen kijkt vanuit een relationeel mensbeeld, dan zijn mensen afhankelijk van elkaar hoe je het ook wendt of keert.  Mensen verhouden zich tot elkaar en reageren op elkaar. Wanneer je op de één of andere manier niet meer zo goed voor jezelf kunt zorgen kun je anderen niet meer bieden wat je altijd geboden hebt en gaan mensen anders op jou reageren.
Revalideren is dan de individuele zoektocht om met die veranderde mogelijkheden opnieuw te leren mee doen in je eigen leefomgeving. Het is een zoektocht naar nieuwe verhoudingen met de mensen om je heen. Dat is vaak niet makkelijk. Enerzijds moet je afscheid nemen van datgene wat je niet meer kunt. Tegelijkertijd moet je heel hard werken om je relatie met anderen een nieuwe draai geven. En dat alles met behoud van je eigen waardigheid. Volgens mij is het belangrijkste doel van revalideren dat je er toe blijft doen, voor jezelf, voor je familie, voor je woongemeenschap en voor de maatschappij.

Er toe blijven doen gaat naar mijn idee over iets anders dan over zelfredzaamheid. En dus zou ik eerder willen pleiten voor een zoektocht naar hoe wil ik verder met mijn leven? Waarvoor kom ik mijn bed uit? De enige die daar antwoord op kan geven is de zorgvrager zelf. En daar zit volgens mij precies het probleem in ons zorgsysteem. Professionals willen graag zorgen en antwoorden geven. Hierdoor ontnemen ze een zorgvrager juist de kans om zijn eigen oplossingen te vinden. Ook lees ik in het artikel in Trouw dat de zorgprofessionals familie en mantelzorgers niet aanspreken om een beroep op hen te doen. Dat moeten ze ook helemaal niet willen doen! Het is aan de zorgprofessionals om de zorgvrager te leren om zelf een beroep te doen op zijn naasten.
Tegelijkertijd leven we in een tijd waarin de zorgsystemen leidend zijn geworden waardoor een zorgvrager niet eens de kans krijgt om zelf verantwoordelijkheid te nemen over zijn eigen revalidatie- of zorgtraject. Roosters en administratieve bureaucratie maakt het onmogelijk om op je eigen manier, in je eigen tempo en op een voor jou betekenisvolle plek te revalideren. In een systeem doe je er sowieso niet toe.

Wat mij betreft moet de focus in de zorg niet liggen op zelfredzaamheid maar op ‘samenredzaamheid’, zoals Jan Rotmans dat noemt. Zorgprofessionals moeten niet zorgen voor, maar zorgen dat de zorgvrager het zelf gaat leren doen of leren vragen. Dat vraag om professionals die geen antwoorden geven, maar vragen stellen. Daarmee verschuift de rol van de zorgprofessional naar leerprofessionals. Daar valt heel veel winst te halen.

Inge Vuijk
Auteur Revalideren is leren en oprichter Rehab Academy