Leren gaat het snelst in een betekenisvolle context. Daar waar iemand geraakt wordt en invloed wil uitoefenen op de situatie. Ik hoor regelmatig professionals of managers zeggen: ‘Maar dat doen we toch. We nemen zorgvragers mee de stad in of een weekendje mee kanoën.’ Iedereen is het er over eens dat tijdens dat soort activiteiten buiten de zorginstelling veel geleerd wordt. Er zou nog  meer geleerd kunnen worden als je de zorgvragers ook de verantwoordelijkheid geeft voor die activiteiten en het initiatief laat nemen om het te organiseren en regelen. De professional zou het vervoer, het verblijf, de boodschappen of het restaurant niet zelf moeten regelen, maar de zorgvragers uitdagen dit te doen. Alleen of samen; Met of zonder hulp; Maar in ieder geval met eigen verantwoordelijkheid om de dingen te regelen. Dan wordt de situatie nog betekenisvoller omdat een zorgvrager kan leren wat erbij komt kijken om weer zelf op stap te gaan, in plaats van mee te mogen met een volledig georganiseerde activiteit. Door het zelf te gaan doen leert een zorgvrager wat hij al wel kan en wat nog niet. Van daaruit ontstaan vragen en leerdoelen waar je als professional bij aan kunt sluiten. Het verschil tussen zorg uit handen nemen en zorg in handen geven!

Eenmaal terug in de zorginstelling geven professionals aan het lastig te vinden om de vertaalslag te maken van de inspirerende activiteiten buiten de deur naar de dagelijkse praktijk binnen de instelling. Het rooster dat over een langere periode, soms zelfs weken, is vastgelegd bepaalt wanneer welke therapie plaatsvindt. Het initiatief tot wat er gaat gebeuren komt bijna altijd bij de professional vandaan. Terwijl  het nemen van initiatief een groot thema blijkt te zijn voor mensen die hun leven opnieuw oppakken. De mensen om een zorgvrager heen zijn bijna altijd sneller met ‘even’ iets halen of pakken en zeer behulpzaam om te helpen. Om binnen die context (opnieuw) eigen regie te leren voeren is het nemen van initiatief één van de belangrijkste vaardigheden die een zorgvrager nodig heeft.

Wat kun je dan wel doen als professional om die betekenisvolle context van de activiteiten in de maatschappij binnen de zorginstelling te creëren? Het initiatief aan de zorgvrager laten. Professionals zeggen dan vaak: ‘Als ik niets doe gebeurt er ook niets!’ Is dat erg dan? Volgens mij niet. Op die manier wordt duidelijk in hoeverre een zorgvrager initiatief neemt of niet. Daartoe moet hij echter wel de kans krijgen. En dat is best lastig in een setting van behulpzame, energiek en gepassioneerde zorgprofessionals.

Een zorgvrager met een CVA die zijn medicijnen vergeten is wordt daar voor hij het zelf in de gaten heeft al op gewezen. Zal dat hem helpen om het de volgende keer niet weer te vergeten? Hoe erg is het als hij zijn medicijnen een keer vergeet? Mag hij die fout maken en dat zelf ontdekken om daarvan te leren en de volgende keer alerter te zijn?
Een zorgvrager met spasme die een kop koffie omstoot hoeft maar met zijn ogen te knipperen of het wordt voor hem opgeruimd? Zou hij op straat ook geholpen worden door alleen met zijn ogen te knipperen? Door hem meteen te hulp te schieten ontneem je hem de kans om te leren wat hij zelf kan en hoe hij hulp kan vragen voor datgene dat hij niet zelf kan. Als hij dat niet leert wordt hij afhankelijk van zijn omgeving omdat hij niet geleerd heeft regie te voeren over een situatie.

Binnen een zorginstelling mogen professionals juist die veilige setting bieden waarin een zorgvrager kan leren door fouten te maken. Maar dan moet hij die fouten wel mogen maken. Daarvoor is het nodig dat een professional behalve met zijn handen op zijn rug, ook zijn mond leert houden en in sommige situaties zelf helemaal uit beeld verdwijnt. Een zorgvrager leert soms veel meer als een professional er niet bij blijft staan, hem aan anderen zorgvragers of ervaringsdeskundigen koppelt of naar het internet verwijst.

De vraag die een zorgprofessional zich telkens opnieuw mag stellen is hoe gaat deze zorgvrager rond dit thema het meest leren. Natuurlijk moet de professional dan ook weten hoe leren werkt. Maar één van de belangrijkste uitgangspunten is dat hij de zorgvrager in ieder geval verantwoordelijkheid geeft. En als een zorgvrager die niet neemt is dat een grote aanleiding om het daarover te hebben.

Inge Vuijk
Auteur Revalideren is leren en oprichter Rehab Academy